চিম্পাঞ্জীৰ সৈতে মিতিৰালি

যদিও বয়সৰ তাৰতম্যৰ কথা বাদ দিলে সকলো চিম্পাঞ্জীকেই দেখাত একে যেন লাগে তথাপি জে’নে দিনৰ পাছত দিন ধৰি সূক্ষ্ম পৰ্যৱেক্ষণ কৰি ইহঁতৰ চেহেৰাৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ উলিয়াবলৈ সক্ষম হ’ল আৰু সেইমতে প্ৰত্যেকৰে একোটা নামকৰণ কৰি নোট লিখাৰ কাম আৰম্ভ কৰিলে৷ তেওঁ দেখিলে এটা দলত সাধাৰণতে মতা–মাইকী–পোৱালিকে ধৰি সাত বা আঠটাৰ বেছি চিম্পাঞ্জী নাথাকে কিন্তু কেতিয়াবা দেখা যায় নতুন এটা দল আহিও যোগ দিছে আগৰ চিনাকি দলটোৰ লগত ৷ এনে ঘটনা ঘটাৰ লগে লগে আৰম্ভ হৈ যায় কাণ তাল মৰা চিঞৰ, লম্‌ফ– জম্‌ফ, মাটিত জোৰে জোৰে চাপৰ মৰা, গছৰ ডালত ধৰি জোঁকাৰি দিয়াৰ দৰে কাৰ্যকলাপ৷ প্ৰথমতে এইবোৰক লংকাকাণ্ড আৰম্ভ হোৱা বুলিয়েই ভাব হয় যদিও ভালদৰে লক্ষ্য কৰিলে বুজা যায় যে এই হুলস্থূল প্ৰকৃততে আনন্দৰহে প্ৰকাশ৷ হয়তো পূৰ্বৰ পৰিচিত কোনো দলৰ লগত পুনৰ সাক্ষাৎ হোৱাৰ বাবেই এই উচ্ছাস৷ দ্বিতীয় দলটোৱে প্ৰথম দলটোৰ লগত কিছুদিন একেলগে থাকি আকৌ গুচি যায় কিন্তু যোৱাৰ সময়ত নিজৰ দলৰ কেইটামানক ৰাখি প্ৰথম দলৰ কেইটামানক লগত লৈ যায়৷ এনে বিনিময়ৰ ঘটনা ঘটিলে জে’নে আকৌ নতুনবোৰৰ নামকৰণ কৰি সিহঁতৰ বিষয়ে নতুনকৈ নোট লিখিব লগা হয়৷

              বহুদিনলৈকে জে’নে চিম্পাঞ্জীবোৰৰ পঞ্চাছ গজতকৈও বেছি ওচৰ চাপিব পৰা নাছিল; কিন্তু সূক্ষ্ম নিৰীক্ষণ আৰু পৰ্যৱেক্ষণৰ দ্বাৰা সিহঁতৰ স্বভাৱ সম্পৰ্কে বহু কথাই জানিবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ তেওঁ দেখিছিল পৰস্পৰৰ সৈতে ভাব বিনিময়ৰ বাবে চিম্পাঞ্জীৰ নিজস্ব ভাষা আছে৷ অসংখ্য ধৰণৰ মাতেৰে ভাব প্ৰকাশ কৰে সিহঁতে৷ সম্ভাষণসূচক শব্দ, আনন্দ বা পৰিতৃপ্তিৰ ভাব প্ৰকাশক শব্দ, খং দেখুৱাবলৈ কৰা শব্দ আটাইবোৰেই চিনাক্ত কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল তেওঁ ৷ ক্ৰুদ্ধ চিম্পাঞ্জীৰ এবিধ হুংকাৰ আছে, যিটোক জে’নে আফ্ৰিকাৰ হাবিৰ আটাইতকৈ বুকু কঁপাই দিয়া শব্দবোৰৰ অন্যতম ৰূপে গণ্য কৰিছে৷ আকৌ মুখেৰে একো শব্দ নকৰাকৈয়ো চিম্পাঞ্জীয়ে অংগ–ভংগী সহায়েৰেও মনৰ ভাব প্ৰকাশ কৰে৷ মাকে পোৱালিৰ পিঠিত টুকুৰিয়াই তাক দূৰলৈ নগৈ কাষ চাপি অহাৰ ইংগিত দিয়ে৷ মাটিত চাপৰ মাৰিও এটাই আনটোক কাষত বহিবলৈ কয়৷ খোৱাৰ ভাগ বিচাৰি এটা চিম্পাঞ্জীয়ে আন এটাৰ ওচৰত সাইলাখ ভিক্ষাৰীৰ দৰে হাত পাতি থকাও জে’নে দেখিছিল৷ তেওঁ দেখিছিল কোনো অজ্ঞাত বিপদৰ আশংকা অনুভৱ কৰিলে চিম্পাঞ্জীয়ে সম্পূৰ্ণ নীৰৱতা অৱলম্বন কৰি ওলোটামুৱা হৈ প্ৰস্থান কৰা৷ আৰম্ভণিতে জে’নৰ লগত সিহঁতে এনে আচৰণেই কৰিছিল৷ স্বাভাৱিকতেই সম্পূৰ্ণ অচিনাকি প্ৰাণী এটাৰ পৰা বিপদ আহিব পাৰে বুলি ভাবিয়েই সিহঁত জে’নৰ পৰা তৎক্ষণাৎ আঁতৰি পৰিছিল কিন্তু জে’নৰ অক্লান্ত অধ্যৱসায়ৰ ফলত সিহঁতৰ ভয়ৰ ভাব যেন ক্ৰমান্বয়ে কৌতূহলত পৰিণত হ’ল৷ এই কৌতূহল আকৌ কিছুদিনৰ ভিতৰতে ডাবি–ধমকিত পৰিণত হ’ল৷ সেয়ে জে’নক দেখিলেই গছৰ ওপৰৰ পৰা চিম্পাঞ্জীবোৰে বিৰক্তিৰ ভাবেৰে তেওঁলৈ চাই গছৰ ডাল–পাত জোঁকাৰি বুজাই দিছিল যে তেওঁৰ উপস্থিতি সিহঁতে পছন্দ কৰা নাই ৷ এনে আচৰণত সামান্য হ’লেও অৱশ্যে ভয়ৰ ভাব এটা আছিল; কিন্তু কিছুদিন পিছতে এই ডাবি–ধমকিৰ স্থান ল’লে সম্পূৰ্ণ হিংস্ৰ আৰু আক্ৰোশমূলক আচৰণে৷ এদিন জে’ন চিম্পাঞ্জীৰ দল এটাৰ পিছে পিছে গৈ আছিল৷ সিহঁতে জে’নৰ উপস্থিতি গম পোৱা নাছিল বাবেই নিজৰ মাজত যথেষ্ট চিঞৰ–বাখৰ কৰি আছিল; কিন্তু কোনোবাই সিহঁতক অনুসৰণ কৰি আছে বুলি বুজি পোৱাৰ লগে লগে আটাইবোৰ একেলগে চুপ হৈ পৰিল৷ জে’নেও থমকি ৰৈ সিহঁত ক’ত লুকালে আন্দাজ কৰাৰ চেষ্টা কৰিলে৷ এনেতে জোপোহা এটাৰ মাজত ঠাল ভাঙি পৰাৰ শব্দ শুনি ঘূৰি চাই দেখে সৰু চিম্পাঞ্জী এটা প্ৰায় তেওঁৰ মূৰৰ ওপৰতে গছৰ ডাল এটাত বহি আছে আৰু তাৰ ওচৰতে বহি আছে আৰু দুটা ডাঙৰ মাইকী চিম্পাঞ্জী৷ জে’নে ভাবিবই পৰা নাছিল চিম্পাঞ্জীবোৰৰ ইমান ওচৰত তেওঁ আহি পৰিব বুলি৷ চাৰিওফালে যে জোপোহাৰ আঁৰে আঁৰে আৰু বহুতো চিম্পাঞ্জী আছে সেই কথাও তেওঁ বুজি পালে৷ তেওঁ মাটিত বহি পৰিল৷ এনেতে কাষৰ লতাৰে ভৰা জোপোহাৰ পৰা ‘হাঃ’ জাতীয় গহীন মাত এটা শুনা গ’ল৷ লগে লগে চাৰিওফালৰ পৰা এনে শব্দ ধ্বনিত প্ৰতিধ্বনিত হ’ব ধৰিলে৷ প্ৰায় দহ মিনিট সময় এইদৰেই পাৰ হ’ল৷ মাজে মাজে জোপোহাৰ মাজত ক’লা বৰণীয়া নোমাল শৰীৰ একোটা দেখা পাইছিল জে’নে৷ কেতিয়াবা দেখিছিল একোযোৰ খঙাল চকু৷ ক্ৰমান্বয়ে চিম্পাঞ্জীৰ মাতবোৰ পৰিণত হ’ল উন্মত্ত হুংকাৰত৷ জে’নৰ সৰ্বশৰীৰৰ তেজ যেন চেঁচা পৰাৰ উপক্ৰম হ’ল৷ তেওঁ দেখিলে ছটা প্ৰকাণ্ড মতা চিম্পাঞ্জীয়ে ভীষণ উত্তেজিত হৈ গছৰ ডাল জোঁকাৰিছে, ভাঙিছেও৷ এটাই আকৌ তেওঁৰ কাষতে থকা চাপৰ গছ এজোপাত উঠি বহিল৷ খঙত তাৰ সৰ্বশৰীৰৰ নোম থিয় হৈ গৈছে৷ সি গছজোপাক এনেদৰে জোঁকাৰিব ধৰিলে যে জে’নৰ ভাব হ’ল সেইজোপা যেন ভাঙি তেওঁৰ গাৰ ওপৰতেই পৰিব৷ চৰমতম এক বিপদৰ আশংকাত তেওঁ ক্ষণ গণি থাকোঁতেই হঠাতে যাদু–মন্ত্ৰৰ নিচিনাকৈ চাৰিওদিশ নিশ্চুপ হৈ পৰিল আৰু তেওঁ আচৰিত হৈ দেখিলে চিম্পাঞ্জীবোৰে পুনৰ গছৰ ফলমূল খোৱাৰ কামত মনোনিৱেশ কৰিছে৷

 আৰু এদিন জে’নে চিম্পাঞ্জীৰ চৰ খাবলগীয়া হৈছিল৷ তেওঁ ফলেৰে ভৰা গছ এজোপাৰ তলত থিয় হৈ আছিল৷ এনেতে পিছফালৰ পৰা ভৰিৰ খোজৰ শব্দ শুনি বুজিলে চিম্পাঞ্জী এটা আহি আছে৷ চিম্পাঞ্জীটোৱে যাতে তেওঁক দেখা নাপায় সেইবাবে ঘাঁহৰ ওপৰতে শুই দিলে তেওঁ৷ লগে লগে খোজৰ শব্দও বন্ধ হ’ল৷ পিছ মুহূৰ্ততেই ‘হু হু’ ধৰণৰ শব্দ শুনি তেওঁ বুজিলে চিম্পাঞ্জীয়ে তেওঁক দেখি অস্বস্তি পাইছে৷ জে’ন মৰাশৰ দৰে চুপচাপ পৰি ৰ’ল; কিন্তু তেওঁ অনুভৱ কৰিলে এটা নহয় কেবাটাও চিম্পাঞ্জী আহি তেওঁৰ ওচৰে–পাজৰে জমা হৈছে৷ হঠাতে সিহঁতৰ এটাই একেজাঁপে জে’নৰ মূৰৰ ওপৰত থকা গছজোপাৰ ডালত উঠি বহিল আৰু তেওঁক চাবলৈ ধৰিলে৷ তেতিয়া কিনকিনিয়া বৰষুণ দি আছিল আৰু জে’নৰ মূৰৰ পৰা ভৰিলৈকে ঢাকখাই আছিল এখন পলিথিনৰ চাদৰেৰে৷ গতিকে চিম্পাঞ্জীবোৰৰ চকুত নিঃসন্দেহে তেওঁ এটা অদ্ভুত বস্তু হৈ পৰিছিল৷ গছত উঠা চিম্পাঞ্জীটোৰ খং যেন ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি পাইছে৷ সি গছৰ ডালত জোৰে জোৰে চাপৰ মাৰিছে, ঠাল–ঠেঙুলি ধৰি জোঁকাৰিছে আৰু জে’নলৈ চাই দাঁত নিকটাইছে৷ জে’নে তথাপি মৰাশৰ দৰে নিঃশব্দে পৰি ৰ’ল আৰু আধামুদা চকুৰেই তাৰ কাণ্ড–কাৰখানা চাবলৈ ধৰিলে৷ হঠাতে চিম্পাঞ্জীটো যেন উধাও হ’ল৷ তাৰ পিছতেই জে’নে তাৰ ভৰিৰ শব্দ শুনিলে ঠিক মূৰৰ পিছফালেই৷ এইবাৰ বেগাই লৰি আহি তেওঁৰ মূৰতে চৰ এটা মাৰি চিম্পাঞ্জীটোৱে তাৰ বন্ধুবোৰৰ লগত গছে গছে থপৰিয়াই মুখেৰে বিৰক্তিসূচক শব্দ কৰি কৰি বনৰ মাজত অদৃশ্য হৈ গ’ল৷ পিছত জে’নে এই ঘটনাটোৰ বিষয়ে যেতিয়া ড॰ লীকিক জনাইছিল তেতিয়া তেওঁ কৈছিল, ‘তুমি সিদিনা কোনো ধৰণৰ খঙৰ ভাব দেখুৱালে নাইবা লৰচৰ কৰিলেও চিম্পাঞ্জীবোৰে তোমাক নিৰ্ঘাত মাৰি পেলালেহেঁতেন৷’